Özel hastaneler ile hekimler arasındaki ilişkiler, çoğu zaman “daha esnek ve girişimci” bir çalışma düzeni vaat ederken gerçekte iş hukuku ile ticaret hukuku kavramlarının kesiştiği gri bölgelerde pek çok problemi beraberinde getirir. Serbest meslek sözleşmeleri, hizmet alım protokolleri, yer kiralama anlaşmaları veya doğrudan iş sözleşmeleriyle kurulmuş gibi görünen bu ilişkiler; talimat, denetim, gelir paylaşımı ve sorumluluk paylaşımı düzeyleri net olmayınca hem hekim hem hastane bakımından ağır mali riskler doğurur. Aşağıdaki rehber, HK Avukatlık Bürosu’nun “Özel Hastaneyle Hekim Arasındaki Uyuşmazlıklar” başlıklı makalesine sadık kalarak, Yargıtay ve Bölge Adliye Mahkemesi emsal kararları ışığında ihtilaf noktalarını ve çözüm önerilerini 1 000 kelimeyi aşan kapsamla ele almaktadır.
Hukuki İlişkinin Niteliği Tespiti ve İşçi-İşveren Bağımlılığı
Bir sözleşmenin “hizmet alımı” veya “serbest meslek” başlığı taşıması, mahkemenin olgusal incelemesi karşısında tek başına belirleyici değildir: hukuki bağımlılık ve fiilî denetim seviyeleri hangi hukuki rejimin uygulanacağını tayin eder. Hekimin çalışma saatleri hastane yazılımı üzerinden dayatılıyorsa, izin talebi için idari onay alıyorsa, tıbbi cihaz ve ameliyathane kullanımı tamamen hastanenin inisiyatifindeyse; 4857 Sayılı İş Kanunu bakımından iş sözleşmesi oluşur. Bu durumda kıdem tazminatı, fazla mesai, yıllık izin ve diğer işçilik alacakları gündeme gelecektir.
Hekimin Şirket Kurarak Fatura Düzenlemesi ve Muvazaa İddiası
Pek çok hekim, gelir vergisi avantajı veya KDV indirimi amacıyla limited şirket kurarak hastaneye fatura keser. Ancak tek hastane bağımlılığı ve süreklilik arz eden talimat mevcutsa, Yargıtay içtihatları böyle bir yapıyı “muvazaalı” sayar. Mahkeme, faturaları gerçek ücret belgesi olarak kabul edebilir fakat onların “serbest meslek” hüviyetini yok sayarak hekimi işçi statüsüne geçirir. Böylece işçilik alacakları beş yıllık zamanaşımı içinde geriye dönük olarak talep edilebilir.
Yer Kiralama Modeli ile Bağımsız Çalışma ve Kira Sözleşmesi
Hastane bünyesinde oda kiralayan uzmanlar, “tam bağımsız hekim” profilinde görünse de randevu sistemine erişim, hemşire ve tıbbi sekreter desteği gibi entegre hizmetler ile gelir paylaşımı protokollerine tabi ise bağımlılık unsuru doğar. Hastane, hasta kayıtlarını tutuyor, ücret tahsilatını kendi kasasında topluyor ve hekim payını ay sonunda “hakediş” adıyla ödüyorsa; kira sözleşmesi mahkeme gözünde iş ilişkisini maskeleyen bir araç olmaktan öteye geçmez.
Ücret ve Hakediş Alacakları ile Elden Ödeme Sorunu
Sabit maaş + performans modelinde, hastaneler bazen ciro payının bir kısmını elden ödeme yöntemiyle vergi yükünü azaltmak amacıyla bankasız devreder. Bu uygulama, hekimin ödenmeyen aylar iddiasını güçlendirir; çünkü işveren ücret ödeme yükümlülüğünü banka kanalıyla belgelendirmek zorundadır. Davada tanık beyanları, muhasebe defterleri ve hastanenin POS raporları aylık net geliri ispatlamak için bilirkişi tarafından sentezlenir.
Prim ve Performans Ödemelerinin Temel Ücrete Dâhil Edilmesi
Yargıtay; sözleşmede “primin düzenli olarak ödeneceği” ve “ücret bileşeni” olduğuna dair ifadeler varsa, bu tutarların kıdem tazminatı ile fazla mesai hesaplamasına dâhil olması gerektiğini açıkça belirtmiştir. Hastaneler, değişken primleri “işveren takdirinde” göstererek tazminat matrahını düşürmeye çalışsa da muvazaa amaçlı hükümler geçersiz sayılır. Neticede eksik ödenen farklar yasal faiziyle birlikte tahakkuk ettirilir.
Fazla Mesai, Nöbet Ücretleri ve Medula Kayıtları
Fiilî çalışma saatlerinin tespiti, SGK-Medula logları ve hastane bilgi sistemi kayıtları sayesinde objektif veriyle yapılabilir. Poliklinik giriş kodları, ameliyat başlama-bitirme saatleri, randevu listeleri hekimin gerçekte ne kadar süreyle hastanede bulunduğunu ortaya koyar. Bu kayıtlar bilirkişiye sunulduğunda fazla mesai ve nöbet ücretleri geriye dönük olarak tahsil edilebilir; zamanaşımı ise beş yıl ile sınırlıdır.
Sözleşmenin Feshi Usulü ve İşe İade Davaları
Hastane, “performans düşüklüğü” veya “hizmet alımının sona ermesi” gerekçesiyle sözleşmeyi sonlandırırken haklı sebep ve usul şartlarını ispat etmek zorundadır. İş Kanunu’na tabi bir ilişki söz konusuysa hekim, 30 gün içinde işe iade için arabulucuya başvurabilir. Haklı sebep yoksa mahkeme feshi geçersiz sayar ve en az dört aylık boşta geçen süre ücreti ile işe başlatmama tazminatına hükmeder.
Malpraktis ve Rücu Davalarında Sorumluluk Paylaşımı
Hastane, sağlık hizmetinden doğan kusursuz sorumluluk ilkesiyle hastaya tazminat ödediğinde, kusur oranına göre rücu davası açarak hekimden geri ödeme talep edebilir. Ancak “sınırsız rücu” maddeleri, Türk Borçlar Kanunu m. 27’deki “aşırı yararlanma yasağı”na takılır. Mahkemeler, sorumluluğun dengeli paylaşımını gözetir ve hekimin rücu riskinin makul teminat sigortasıyla korunmasını ister.
Hasta Portföyü, Rekabet Yasağı ve Veri Erişimi
KVKK uyarınca hasta dosyaları özel nitelikli kişisel veridir; hekim işten ayrıldığında elektronik hasta veritabanına erişimi otomatik kesilir. Rekabet yasağı hâlihazırda sözleşmeye eklenmişse bile makul süre ve coğrafi sınır aşırıysa geçersiz kabul edilir. Uygulamada iki yıl ve tek il sınırı, Yargıtay’ın “uygulanabilirlik” testinden geçecek ölçütlerdir.
Uyuşmazlıklarda Arabuluculuk Zorunluluğu ve Yargı Yolu
7036 Sayılı Kanun, ücret, kıdem tazminatı, fazla mesai gibi işçilik alacaklarında dava şartı arabuluculuk getirmiştir. Taraflar arabuluculukta anlaşamazsa iki hafta içinde iş mahkemesine dava açılabilir. Üniversite hastanelerinde kadrolu hekimler için ise idare mahkemesi yoluna gidilir; fakat içtihatlar büyük ölçüde özel sektör davalarıyla paralellik gösterir.
Yargıtay ve Bölge Adliye Emsal Kararları
Yargıtay 9. HD 2023/9618 E., 2024/2271 K. sayılı kararında tanık beyanı ile ücret ispatını kabul ederek delil serbestisini genişletti. İstanbul BAM 19. HD 2021/2381 K. sayılı dosya, faturayla çalışan hekimin “serbest meslek” görünümünün muvazaa olduğunu tespit edip iş mahkemesini görevli kıldı. Bu emsal hükümler, hastanelerin standardize sözleşmelere rağmen yargı nezdinde sürpriz risklerle karşılaşabileceğini gösteriyor.
Risk Yönetimi ve Önleyici Stratejiler ile Sözleşme Revizyonu
Sorun çıkmadan önce şeffaf ücret modeli ve kesin performans formülü belirlemek, olası davaların %75’ini engeller. Basmakalıp sözleşme şablonları yerine taraf özelinde düzenlenen, kvkk uyumlu veri paylaşım protokolleri ve tıbbi sorumluluk sigortası teminatı içeren belgeler hazırlanmalıdır. Ayrıca kurum-içi arabuluculuk eğitimleri, çatışmayı mahkemeye taşınmadan çözmeye katkı sağlar.
Sonuç
İsmi “hizmet alımı”, “muayenehane kiralama” ya da “serbest meslek protokolü” olsun; denetim, talimat ve gelir paylaşımı unsurları yoğunlaştığında ilişki fiilen iş sözleşmesine dönüşür ve İş Kanunu’nun koruma kalkanı devreye girer. Ücret, prim, fazla mesai, malpraktis rücu ve rekabet yasağı başlıklarında Yargıtay’ın hekim lehine genişletici yorumu; özel hastanelerin sözleşme taslaklarını güncel içtihatlara göre revize etmesini zorunlu kılar. Hem hastanelerin hem de hekimlerin, uyuşmazlık çıkmadan önce arabuluculuk, danışmanlık ve açık iletişim mekanizmalarını işletmesi; yüksek tazminat riskini, mesleki itibar kaybını ve uzun dava süreçlerini önemli ölçüde azaltacaktır.
Sık Sorulan Sorular
- Hekim, şirketi üzerinden fatura kestiğinde işçi sayılır mı?Hastane denetimi ve tek taraflı talimat devam ediyorsa mahkeme muvazaa kabul ederek iş sözleşmesi var sayabilir.
- Yer kiralayan uzman hekim kıdem tazminatı alabilir mi?Gerçek kira ilişkisi varsa alamaz; ancak bağımlılık ve gelir paylaşımı varsa işçilik alacakları doğabilir.
- Elden ödenen maaş nasıl ispatlanır?Tanık beyanı, hakediş raporları ve hastane muhasebe kayıtlarıyla net tutar belirlenebilir.
- Performans primi temel ücrete eklenir mi?Sözleşmede sabit ücret bileşeniyse Yargıtay, primleri de kıdem tazminatı matrahına dâhil eder.
- Fazla mesai için Medula verisi kullanılabilir mi?Evet, işlem kodları ve randevu saatleri hekim fiili çalışmasını gösteren geçerli delildir.
- Rekabet yasağı en çok ne kadar süre geçerli olur?Yargıtay, iki yılı ve makul coğrafi sınırı aşan yasakları geçersiz sayma eğilimindedir.
- Malpraktis tazminatını hastane tek başına öder mi?Önce sigorta ve hastane birlikte öder; kusur oranına göre hekime rücu davası açılabilir.
- İşe iade kararı hekimler için uygulanır mı?Evet, bağımlılık unsuru varsa hekim de dört aylık ücret tutarında işe başlatmama tazminatı kazanabilir.
- Arabuluculuk başvurusu zorunlu mu?İşçilik alacakları için dava açmadan önce arabuluculuğa gitmek 7036 Sayılı Kanun gereği zorunludur.
- Hasta listesini yanına almak KVKK’ya aykırı mı?Evet. Hasta verileri hastaneye ait olup hekim ancak anonimleştirilmiş istatistikleri akademik amaçla kullanabilir.