1- ÜCRETİ ÖDENMEYEN İŞÇİNİN HAKLARI NELERDİR?
İş Kanunu md. 24/2-e’ye göre işçinin ücretinin kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesaplanması ve ödenmesi gerekir. Bu kapsamda işçinin ücreti, kanun hükümleri, iş sözleşmesi ve varsa toplu iş sözleşmesi doğrultusunda hesap edilmeli ve ödenmelidir. Ücretin bu şartlarda hesap edilerek ödenmemesi durumunda ücreti ödenmeyen işçinin derhal fesih hakkı doğar.
2- İŞÇİYE ÖDENMESİ GEREKEN ÜCRETLER
İşveren tarafından işçiye temel ücret yanında ayni ödemeler veya ek nakdi ödemeler de yapılabilir. İş görme edimi karşılığında yapılan bu ek ödemelere ücret eki denir. Ücret eklerine prim, ikramiye, kâr payı, giyecek yardımı ve yakacak yardımı örnek olarak verilebilir. Ücret ile ücret eklerinin birleşimine ise geniş anlamda ücret veya giydirilmiş ücret adı verilir. Bu ücretlerin tamamı işçiye ödenmesi gereken ücretler arasındadır. İşveren tarafından sadece temel ücretin değil geniş anlamda ücretin yani giydirilmiş ücretin de ödenmesi gerekir. Aksi halde ücreti ödenmeyen işçinin fesih hakkı doğar.
“4857 Sayılı İş Kanununun 24. maddesinin (II) numaralı bendinin (e) alt bendinde sözü edilen ücret, geniş anlamda ücret olarak değerlendirilmelidir. İkramiye, prim, yakacak yardımı, giyecek yardımı, fazla mesai, hafta tatili, genel tatil gibi alacakların ödenmemesi durumunda da işçinin haklı fesih imkânı bulunmaktadır.” YARGITAY 7. HD. E. 2014/2756, K. 2014/10876, 15.5.2014 T.
a- İŞÇİNİN FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİNİN ÖDENMEMESİ
Fazla mesai ücreti de geniş anlamda ücret içerisindedir. Bu sebeple fazla mesai ücreti ödenmeyen işçinin fesih hakkı doğar. Dolayısıyla işçinin fazla çalışma ücretinin ödenmemesi durumunda ücreti ödenmeyen işçinin fesih hakkı doğar.
“Davacının fazla çalışma yaptığı ve ücretlerinin ödenmediği mahkemenin kabulündedir. 8.10.2004 tarihinde işveren tarafından yapılan hakarete rağmen 18.10.2004 tarihine kadar çalışmayı devam ettiren davacının bir kısım ücret alacaklarının ödenmemesi nedeniyle, iş sözleşmesinin feshi, haklıdır.” YARGITAY 9. HD. E. 2006/33066, K. 2007/5485, 28.2.2007 T.
b- İŞÇİNİN GİYECEK YARDIMININ ÖDENMEMESİ
Bayram yardımları, erzak yardımları veya giyecek yardımları da geniş anlamda ücret ya da giydirilmiş ücret kapsamındadır. İşverenin bu yardımları yapmaması ücretin ödenmemesi olarak değerlendirilir ve ücreti ödenmeyen işçinin fesih hakkı doğar.
“(D)avacı tarafından yapılan 03.06.2014 tarihli fesih bildiriminde fesih sebepleri arasında giyim yardımı alacağının ödenmemesine de dayanıldığı görülmüştür. Davacının giyim yardımı alacağı bulunduğuna göre kıdem tazminatı talebinin kabulüne karar verilmesi gerekirken talebin reddine karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.” YARGITAY 22. HD E. 2016/13625, K. 2019/12278, 30.5.2019 T.
c- İŞÇİNİN SGK PRİMLERİNİN EKSİK ÖDENMESİ
Uygulamada sıklıkla işçinin SGK primlerinin eksik ödenmesi ile karşılaşılmaktadır. İş sözleşmesi kapsamında zayıf durumda olan işçiler ise bu duruma itiraz edememektedir. Ancak Yargıtay, işçinin SGK primlerinin eksik ödenmesi veya hiç ödenmemesi durumunda işçinin fesih hakkının bulunduğuna karar vermiştir.
“İşçinin sigorta primlerinin hiç yatırılmaması veya eksik bildirilmesi, sosyal güvenlik hakkını ilgilendiren bir durum olsa da Yargıtayın 1475 sayılı Yasa döneminde istikrar kazanmış olan görüşü, 4857 sayılı İş Kanunu döneminde de devam etmekte olup, sigorta primlerinin hiç yatırılmaması, eksik yatırılması veya düşük ücretten yatırılması hallerinde de işçinin haklı fesih imkânı vardır.” YARGITAY 22. HD. E. 2016/13114, K. 2019/12153, 30.5.2019 T.
3- ÜCRETİN DÜZENSİZ ÖDENMESİ – ÜCRETİN GEÇ ÖDENMESİ
Ücretin düzensiz ödenmesi veya geç ödenmesi durumunda da ücreti ödenmeyen işçinin fesih hakkı doğar. Ücret kısmen ödenmiş olsa da aynı şekilde ücreti ödenmeyen işçinin fesih hakkı doğacaktır.
“Ücreti ödenmeyen işçinin alacağı konusunda takibe geçmesi ya da ücreti ödeninceye kadar iş görme edimini yerine getirmekten kaçınması, iş ilişkisinin devamında bazı sorunlara yol açabilir. Bu bakımdan, işverenle bir çekişme içine girmek istemeyen işçinin, haklı nedene dayanarak iş sözleşmesini feshetme hakkı da bulunmaktadır. Ücretin hiç ya da bir kısmının ödenmemiş olması da bu konuda önemsizdir.” YARGITAY 9. HD. E. 2015/5096, K. 2016/18378, 24.10.2016 T.
4- İŞÇİNİN ONAYI OLMAKSIZIN DÜŞÜRÜLEN ÜCRET
İş sözleşmesi, işçinin onayı olmaksızın işçi aleyhine tek taraflı olarak değiştirilemez. İşçinin onayı olmaksızın düşürülen ücret sebebiyle iş sözleşmesi işçi tarafından haklı nedenle feshedilebilir.
“İşçinin aldığı ücret miktarının düşürülmesi, ikramiyenin veya sosyal yardımın kaldırılması, işçinin işyeri organizasyonunda mevcut görevinden daha alt seviyedeki bir göreve atanması, çalışma koşullarının ağırlaştırılması gibi durumlar, 4857 sayılı … Kanunu’nun 22 nci maddesi anlamında … sözleşmesinin içeriğinin işçi aleyhine değiştirilmesi anlamına gelmektedir. Bu tür değişiklikler, yukarıda sözü edilen kurallar doğrultusunda ancak işçinin yazılı onayı ile yapılabilir. İşçinin açıkça onay vermediği esaslı değişiklikler işçiyi bağlamaz. Ücret indirimine dair esaslı değişikliğin işçi tarafından açıkça kabul edilmemesine rağmen ödeme döneminde daha az ücret ödenmesi, hatta bu ödemeye dair ücret bordrosunun işçi tarafından imzalanması durumunda dahi işçinin fark ücret isteme hakkı devam eder… Aksi halde yani işverenin tek taraflı olarak işçinin yazılı rızasını almadan ücretinde indirime gitmesi halinde işçinin … sözleşmesini haklı nedenle feshetmesi mümkün olacaktır.” YARGITAY 22. HD. E. 2017/15549, K. 2018/22547, 18.10.2018 T.
5- ÜCRETİ ÖDENMEYEN İŞÇİNİN İŞ GÖRMEKTEN KAÇINMA HAKKI
İş Kanunu md. 34’te, ödeme gününden itibaren 20 gün içinde ücretin ödenmemesi durumunda işçinin iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabileceği düzenlenmiştir. Buna ücreti ödenmeyen işçinin iş görmekten kaçınma hakkı denir. İşçinin, iş görmekten kaçınması durumunda ise işverenler tarafından devamsızlık tutanakları tutulmakta ve işveren açısından fesih hakkının doğduğu ileri sürülmektedir. Yargıtay ise bu durumlarda işçi lehine değerlendirmektedir.
“Dosyadaki bilgi ve belgelerin incelenmesinden; davacı, işyerinde geçirdiği iş kazası sonrasında istirahat raporunun bitiminde bir daha işe dönmeyerek iş akdini eylemli olarak feshetmiştir. Davacının eylemli feshi sonrasında, davalı işverenin davacı hakkında işe gelmediğinden bahisle devamsızlık tutanağı düzenlemesinin ve devamsızlığa dayalı fesih yapmasının bir önemi bulunmamaktadır.
Davacının iş akdini fesih tarihi itibariyle ödenmemiş işçilik alacakları bulunduğu anlaşılmıştır. Bu işçilik alacaklarının varlığı gözetilerek davacının iş akdini haklı nedenle feshettiğinden, kıdem tazminatı talebinin kabulüne karar verilmesi gerekirken, yazılı gerekçeyle reddi hatalıdır.” YARGITAY 9. HD E. 2018/10285, K. 2018/23184, 13.12.2018 T.
6- İŞVERENİN ÖDEME GÜÇLÜĞÜ İÇERİSİNE DÜŞMESİ
İşverenin ödeme güçlüğü içerisine düşmesi katı yorumlanmamalıdır. Ancak işveren ödeme güçlüğüne düştüğünü ileri sürerek ücret ödemekten kaçınamaz. Kaçınması durumunda ücreti ödenmeyen işçinin fesih hakkı doğar.
“İşçinin ücretinin işverenin içine düştüğü ödeme güçlüğü sebebiyle ödenememiş olmasının sonuca bir etkisi yoktur. İşçinin, ücretinin bir kısmını Kanunun 33. maddesinde öngörülen ücret garanti fonundan alabilecek olması da işçinin fesih hakkını ortadan kaldırmaz.” YARGITAY 7. HD. E. 2014/2756, K. 2014/10876, 15.5.2014 T.
7- SONUÇ
İşçinin genel olarak tek geçim kaynağı ücrettir. Ücretin ödenmemesi toplumsal birçok soruna yol açacağı için kanun koyucu bu hakkı korumaya çalışmıştır. Bu kapsamda geniş anlamda ücret içerisinde yer alan fazla mesai ücretinin, hafta tatili ücretinin, giyecek yardımının, erzak yardımının vb. ödenmemesi durumunda ücreti ödenmeyen işçinin fesih hakkı doğar.
İş hukukuna ilişkin diğer yazılar için bkz. https://hkavukatlik.com/son-yazilar/
Bilgilendirici yazınız sayesinde haklarımı daha iyi anladım ve çevremi bu konuda bilgilendireceğim, teşekkürler.