10 Ocak 2024’te 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununda yapılan köklü değişiklikle, tescilli markaların sicilden silinme yetkisi mahkemelerden alınarak doğrudan Türk Patent ve Marka Kurumu’na (TÜRKPATENT) devredildi. Artık yıllarca süren yargılama beklemek yerine tek bir idari dilekçe, ilgili harç ve sağlam dayanaklarla markaları iptal ettirmek mümkündür. Bu rehber, yeni düzenlemenin ruhunu zedelemeden, uygulamada sık karşılaşılan sorunları ve stratejik yaklaşımları yaklaşık bin kelimeyi aşan kapsamlı bir özetle ele alır. Hedef kitlemiz; markasını korumak isteyen girişimciler, rakip markayı sicilden düşürmeyi amaçlayan işletmeler ve danışmanlık veren hukuk profesyonelleridir. Aşağıdaki başlıklar, iptal sisteminin dayanağından mali sonuçlarına kadar sürecin her adımını ayrıntılı biçimde açıklamaktadır.
TÜRKPATENT’e Yetki Devri ve Yasal Altyapı
Marka iptal yetkisi, SMK madde 26 dayanağıyla 10 Ocak 2024’te tamamen idari iptal modeline geçmiştir. Avrupa Birliği Direktifi 2015/2436’ya uyum amacı taşıyan sistem, mahkemelerdeki iş yükünü azaltmayı ve hak sahiplerine daha çabuk sonuç sunmayı hedefler. TÜRKPATENT bünyesinde kurulan Marka İptal Dairesi, dosya üzerinden yürüyen yazılı prosedürle karar verir; duruşma yalnızca istisnai hâllerde yapılır. Bu sayede, ortalama değerlendirme süresi altı ila on iki ay aralığına çekilmiştir.
İptal Talebine Konu Temel Gerekçeler
Kanunda dört ana iptal sebebi sayılmıştır: kullanılmayan marka, markanın ticari fiiller sonucu yanıltıcı marka hâline gelmesi, marka adının cins adı olarak yerleşmesi ve garanti/ortak markalarda şartnameye aykırılık. En yaygın gerekçe “beş yıllık kesintisiz kullanılmama”dır; ancak yanıltıcı hâle gelme, coğrafi kaynağı yanlış gösterme gibi durumlar da özellikle gıda, kozmetik ve sağlık sektörlerinde artan sıklıkta karşımıza çıkar.
Beş Yıllık Kesintisiz Kullanılmama Kuralı
SMK’ya göre tescilden itibaren beş yıl boyunca “ciddi” şekilde kullanılmayan markalar iptale konu olabilir. kullanım ispatı faturalar, reklam kampanyaları, gümrük beyannameleri veya dağıtım sözleşmeleriyle sağlanmalıdır. Sürenin kesintisiz süre olması şarttır; kısa vadeli göstermelik satışlar markayı kurtarmaya yetmez. İspat yükü marka sahibine geçtiği için, deliller savunma süresi içinde sunulmazsa marka otomatik olarak düşer.
Marka Cins Adına Dönüşme Riski
Markanın, iş dünyasında üretim veya hizmet türünün genel adı olarak kullanılmaya başlanması “cins ad” riskidir. cinsleştirme nedeniyle Aspirin, Hovercraft, Otomatik Kapı gibi markalar bazı ülkelerde koruma kaybına uğramıştır. Bu süreçte marka erozyonu olarak bilinen algı kaybı, markayı ayırt edici olmaktan çıkarır. Sahiplerinin düzenli olarak reklamlarda “®” ibaresi kullanması ve tüketiciyi marka işareti olduğu konusunda bilgilendirmesi savunma açısından kritik önem taşır.
Garanti ve Ortak Markalarda Şartname İhlali
Garanti ve ortak markalar, belirli kalite veya coğrafi özellikleri garanti eden işaretlerdir. şartname uyumsuzluğu hâlinde, marka sahibinin bile markayı kullanması yasaklanabilir. Ayrıca kollektif marka üyelerinin şartname dışı davranışları, tamamı için iptal sonucuna yol açar. Bu nedenle şartnamenin güncel tutulması ve periyodik denetimler önemlidir.
Başvuru Belgeleri ve Resmî Harçlar
Başvuru dilekçesinde markanın tescil numarası, talep edilen iptal gerekçesi, başvuru sahibinin veya vekilinin kimlik bilgileri bulunmalıdır. Ayrıca iptal talep formu ile birlikte 2025 yılı için 21 750 TL olarak güncellenen harç, banka dekontu biçiminde eklenmelidir. ödeme dekontu ibraz edilmediği takdirde TÜRKPATENT 30 günlük ek süre vermez; dosya doğrudan işlemden kaldırılır.
İdari Süreç Takvimi ve Aşamaları
TÜRKPATENT, başvuruyu aldıktan sonra ön inceleme yaparak eksik belge olup olmadığını kontrol eder. Başvuru tam ise marka sahibine tebligat gönderilir ve savunma için 1 ay süre tanınır; talep üzerine savunma süresi bir kez, en fazla 1 ay uzatılabilir. Savunmanın ardından İptal Dairesi karar verir; karar gerekçeli olarak tebliğ edilir ve Resmî Marka Bülteni’nde ilan edilir.
Delil Sunma ve İspat Stratejisi
“Kullanmama” gerekçesinde ispat yükü marka sahibine; diğer gerekçelerde ise talep sahibine aittir. ispat yükü tersine dönse bile, talep sahibi dilekçesine “kullanılmadığına dair güçlü olgular” eklemelidir. delil paketleri somut, tarihli ve markanın tescil kapsamındaki mal/hizmetlerle ilişkili olmalıdır. Süresinde sunulmayan belgeler hem idari aşamada hem de olası YİDK itirazında dikkate alınmaz.
Yeniden İnceleme ve Yargı Denetimi
Daire kararına karşı iki ay içinde YİDK itirazı mümkündür. YİDK, yeni delil sunulmasına kısmen izin verir; ancak gecikme makul bir gerekçeyle açıklanmalıdır. YİDK kararına karşı iki ay içinde Ankara yargı yolu (Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi) açıktır. Mahkeme tam yargılama yapar; dosyayı bilirkişiye gönderebilir ve tanık dinleyebilir.
Ekonomik Etkiler ve Maliyet Yönetimi
TÜRKPATENT’e ödenen harcın “Kurum geliri” bölümü iade edilmez; sadece emanet hesabındaki tutar talebin reddiyle başvuru sahibine döner. harç maliyetini düşürmek için toplu iptal başvurularında vekil ücreti paylaşılabilir. iade koşulları başvurunun tam reddine bağlı olduğu için, kısmi kabulde dahi harç geri alınamaz; bu dinamik, başvurucuyu gerekçe seçiminde stratejik davranmaya zorlar.
Başvuranlar İçin Taktikler
Erken dilekçe vermek, inceleme kuyruğunda öne geçmenin yanında, TÜRKPATENT’in olası harç zammından önce dosya açmak anlamına da gelir. erken başvuru, özellikle büyük portföy sahiplerinin bütçe planlamasında önemlidir. Ayrıca idari iptal dosyası, mahkemedeki hükümsüzlük davasına “bekletici mesele” yapılarak yargı süresini rasyonelleştirir; mahkeme, TÜRKPATENT kararını bekleyip dosyasını kısmen zamandan tasarrufla sonuçlandırabilir.
Marka Sahipleri İçin Savunma İpuçları
Marka sahipleri iptal riskini en aza indirmek için faal kullanımı düzenli belgelemeli ve stoklamalıdır. Fatura, reklam kampanyası, depolama sözleşmesi ve sosyal medya içerikleri dosyalanmalıdır. belge sunumu aşamasında tarih sıralaması yapılması, marka işaretinin fiziksel olarak mal veya ambalaj üzerinde kullanıldığını gösteren fotoğraflarla desteklenmesi savunmanın inandırıcılığını artırır.
Sonuç
TÜRKPATENT’e devredilen iptal yetkisi, markalar üzerindeki “kullan ya da kaybet” baskısını güçlendirerek piyasadaki atıl tescilleri temizlemeyi amaçlar. Başvurucular için süreç hızlı, nispeten düşük maliyetli ve stratejik kazançlar sunarken, marka sahiplerine düzenli kullanım ispatı zorunluluğu getirir. Yeni dönemde hem talep sahiplerinin hem de hak sahiplerinin uzman desteği alması, telafisi güç hak kayıplarını önlemek ve ticari rekabeti sağlıklı zeminde sürdürmek için kritik önem taşır.
Sık Sorulan Sorular
- İptal talebini kimler yapabilir?
- Gerçek veya tüzel kişiler, hatta meslek birlikleri; markanın kullanılmadığını, yanıltıcı hâle geldiğini ya da cins ad olduğuna dair menfaatlerini ortaya koyarak başvurabilirler.
- Başvuru çevrim içi yapılabilir mi?
- Evet, TÜRKPATENT’in EPATS portalı üzerinden e-imza veya mali mühürle tamamen dijital ortamda başvuru mümkündür; fiziki dosya teslimi zorunlu değildir.
- Kullanım ispatı için hangi belgeler geçerli?
- Tarihli fatura, kargo fişi, gümrük beyannamesi, katalog, fuar katılım belgesi ve reklam harcamalarını gösteren finansal raporlar delil olarak kabul edilir.
- İptal harcını kim öder?
- İlk aşamada başvuru sahibi peşin öder; talebin reddi hâlinde emanet tutar noktası iade edilirken Kurum gelirine dönüşen sabit harç geri verilmez.
- Karar süresi ne kadardır?
- Eksiksiz dosyalarda ortalama altı ile on iki ay arasında karar çıkmakta; yoğunluk dönemlerinde on sekiz aya kadar uzayabilmektedir.
- YİDK itirazı zorunlu mu?
- Evet; mahkemeye gitmeden önce mutlaka YİDK’ya başvurulmalı, aksi hâlde “idari yol tüketilmedi” itirazıyla dava reddedilebilir.
- İptal edilen marka yeniden tescil edilebilir mi?
- Kararın kesinleşmesinden sonra marka herkese açık hâle gelir; eski sahibi dâhil herkes yeni başvuru yapabilir, ama önceki haklı gerekçeler hâlâ geçerli olabilir.
- Mahkemede paralel dava açılabilir mi?
- 10 Ocak 2024 sonrası iptal talepleri yalnızca idari yolla yürütülür; mahkeme, TÜRKPATENT ve YİDK kararlarına karşı açılan iptal davalarına bakar.
- Başvurudan vazgeçersem ücret geri döner mi?
- Talep geri çekildiğinde Kurum gelirine dönüşen harç iade edilmez; emanet hesabındaki miktar ise başvuru sahibi adına serbest bırakılır.
- Marka sahibine tebligat yapılamazsa süreç durur mu?
- Adres tespit edilemezse Resmî Marka Bülteni’nde ilan yapılır; marka sahibi savunma sunmazsa Kurum dosya üzerinden karar verir.